Tahleel تحلیل

صلح گسترده و پویا

09. Okt. 2010

به تصویر کشیدن رابطه های گستردۀ صلح آمیز به صورت فعال و پویا در نما و منظر روانی ؛ اخلاقی ؛ حقوقی در انطباق با وجود انسانی ؛ اجتماع بشری و هم چنان نماد های مکانی و زمانی صلح ؛ همۀ آن ها موضوعاتی اند که به وضاحت در سورۀ مبارکۀ البقره « صنام القرآن » و سورۀ مبارکۀ ء ال عمران که نظربه حدیثی شریف که هردو سورۀ مبارکه به نام { الزهراوین } یاد گردیده اند ؛ فهم می شوند و بر اساس حقایق و واقیعت ها ؛ صلح را تعریف می کنند و با وجود اختلافات ؛ راه رسیدن به صلح پایدار را نشان می دهند و راه های عملی آنرا در متن رابطه ها به اثبات می رسانند و بر اساس این امتیاز به خصوص سورۀ مبارکۀ البقره را می توان به{ « مانیقیست صلح » یا Peace Manifesto } مسمی کرد زیرا اساسی ترین رابطۀ انسان ها چه به صورت فردی و چه به صورت جمعی یعنی در رابطه های فردی و اجتماعی و سیاسی در حالت هم فکری و هم نظری و هم چنان در اختلاف فکری و تفاوت نظر ها در حالت ایمان و عدم ایمان بر « وصل » امر و تاء کید شده است و این اصلی است که تمدن انسانی و اسلامی برآن ابتناء دارد و به راستی که اسلام مقدس میراث دار اصلی تمدن انسانی حق آنرا دارد که با صدای بلند و رساء و پر طنین شعار صلح را اعلام دارد و هم قانون مندی های آن را که در قرآنکریم و احادیث نبوی صلی الله علیه و سلم درج اند به بشریت تشنۀ صلح در هر زمان با در نظر داشت و اقتضااء ت ارائه دهد ؛ پس اسلام مقدس توانائی آنرا دارد که صلح را در هر زمان شعار دهد و در متن های تقنینی عینیت بخشد .

وقتی از « وصل » ذکر می کنیم ؛ می دانیم که نوعی رابطۀ آگاهانه موافقانۀ انسان با اطراف ؛ محیط و پیرامونش است که درین جا ترکیز ما بر رابطه های الله جلّ جلاله و انسان ؛ انسان با انسان در شکل و فورم فردی و اجتماعی آن است یعنی اینکه این وصل در رابطه با افراد انسانی و اجتماعات بشری بر دوگونه به عرصۀ ظهور می رسند که عبارتند از :

این هردو عنصر سارندۀ عمارت پر شکوۀ صلح در آیۀ مبارکۀ 27 سورۀ مبارکۀ البقره به طور اعجازی بیان شده اند که این آیۀ مبارکه چنین است :

؛ پس دلیل مؤجه داریم که جهت فهم بیشتر و دقیق آیۀ مبارکۀ 27 سورۀ مبارکه البقره به صورت مختصر دقت درخور و شایستۀ یک فهم درست به سوره های مبارکۀ البقره و ء ال عمران که تکمله و تتمۀ سورۀ مبارکۀ البقره است ؛ داشته باشیم .

سورۀ مبارکۀ البقره بر دو حصه تقسیم شده است و یا مشتمل بر دو بخش است بدین ترتیب که :

در بخش اول روی سخن وکلام و خطاب به سوی بنی اسرائیل است و در بخش دوم روی سخن و کلام و خطاب به سوی امت مسلمۀ موجوده و حاضر در صحنه .

پس بر اساس تقسیم بندی بالا می توان این سورۀ مبارکه را بنام { سورۀ امتین یا سورۀ دو امت } نیز یاد کرد .

چهار رکوع بخش اول این سورۀ مبارکه عصاره و فشردۀ معرفت قرآنی در دور مکی است و از آن به بعد در ده رکوع مستقیماً بنی اسرائیل مورد خطاب است که دو بخش دارد که حسب ذیل اند:

بیشترین بخش این سورۀ مبارکه بعد از هجرت به مدینۀ منوره در ابتدائی ترین دور آن نازل شده است و بخش کمتر آن بعد از آن نازل شده است .

آیات مبارک در مورد سود در زمانه های اخیر زندگانی پیامبر صلی الله علیه و سلم نازل شده اند نیز شامل این سورۀ مبارکه اند .

چون یک بخش این سورۀ مبارکه خطاب به بنی اسرائیل است آنهایئکه رهبری امت سابقه را به عهده داشتند و آغاز شدن زندگی مسلمانان در مدینۀ منوره و مواجهه مسلمانان با بنی اسرائیل و شناخت آنها از لازمه های اعمار یک جامعۀ حقوقی ؛ مدنی و سیاسی بود از همین جهت است که قبلاً ذکر کردیم که بخش اول آن به بنی اسرائیل اختصاص دارد و این سورۀ مبارکه در قانونمندی های تاریخی عروج و زوال امت ها را به تصویر کشیده و در حقیقت راقم دلایل آن قانونمندی های تاریخی است که عروج و زوال امت ها رانشان می دهد و در متن کل قرآنکریم قابل فهم و تفسیر است و هم چنان هوشدار به امت مسلمۀ حال ؛ حاضر در صحنه و آینده در امتداد تاریخ .

ضروری به نظر می رسد تا در مورد کلیات سورۀ مبارکۀ ءال عمران نیز مطالبی ذکر کنیم و بلاخره جهت یک فهم دقیق دوباره به جزئیات این دو سورۀ مبارکه نظر افگنیم تا به یک فهم دقیق و استوار از مفهوم صلح برسیم .

سورۀ مبارکۀ ءال عمران به نقل از تفهیم القرآن در معرفی این سورۀ مبارکه مشتمل بر چهار خطبه یا گفتار است که عبارتند از :

از آغاز سورۀ مبارکه تا دو آیۀ مبارکۀ رکوع چهارم را در بر می گیرد ؛ زمانۀ نزول آن غالباً بعد از غزوۀ بدر است.

از آیۀ مبارکۀ 33 آغاز شده و تا ختم رکوع ششم امتداد دارد که در سال نهم هجری هنگام آمدن وفد نجران نازل شده است .

از رکوع هفتم آغاز شده و تا ختم رکوع دوازدهم ادامه دارد و زمان نزول آن متصل به خطبۀ اول به نظر می آید .

از رکوع سیزدهم آغاز شده و تا ختم سورۀ مبارکه امتداد دارد که زمانۀ نزول آن بعد از غزوۀ احد است .

درین سورۀ مبارکه که اجزای چهارگانه اش در همگونی کامل قرار دارند روی خطاب به دو گروه ؛ یعنی اهل کتاب و امت مسلمه است .

در سورۀ مبارکۀ البقره « ایمان » زیاده تر مورد توجه است ؛ در حالیکه در سورۀ ءال عمران « اسلام » زیاده تر شایان توجه است .

در سورۀ مبارکۀ البقره زیاده تر خطاب به طرف « یهود » است و در سورۀ مبارکۀ ءال عمران عیسویت زیاده تر مورد خطاب قرار دارد و این خطاب در تداوم سورۀ مبارکۀ البقره است و همینگونه به امت مسلمه هدایات مزیدی را در بر دارد که در سورۀ مبارکۀ البقره آغاز شده است و با نشان دادن تاریخمند زوال امت های سر کش پیشین ؛ تنبیه و هوشدار به امت مسلمه است .

تسلسل جهار خطبۀ این سورۀ مبارکه همگون و در اتصال خیلی نزدیک با سورۀ مبارکۀ البقره قرار دارد .

پس برگردیم به جزئیات متشکله تا به یک فهم ژرف و عمیق صلح از دیدگاه اسلام مقدس .

در اولین نگاه ؛ از سورۀ مبارکۀ البقره می دانیم که ایمان به غیب اساس رابطه بین الله « جلّ جلاله » و انسان و اجتماع بشری است که می توان این رابطه را در دو کتگوری بیان کرد و آن اینکه :

و در یک نظر گسترده و وسعت دید در می یابیم که اجزای دیگر سورۀ مبارکۀ البقره عبارتند از :

فرضیت صوم یا روزه در ماه مبارک رمضان که نزول با برکت قرآنکریم در آن ماه صورت گرفته است ؛ می باشد ؛ چون فهم و درک و عملی کردن قرآنکریم در زندگی انسان ها تقوی و پرهیزگاری می خواهد بناءً در همین ماه مبارک رمضان صوم یا روزه فرض شد و غایت آن تقوی و تقرب به الله «جلّ جلاله » بیان شده است یعنی اینکه صوم اساسی ترین ریاضت جهت تزکیه نفس است و در نتیجۀ این تزکیه است که انسان به مرحلۀ تقوی می رسد یا به عبارت دیگر مرحلۀ شناخت حقوقی همدیگر و احترام حقوق همدیگر و یا در رابطۀ معرفت و شناخت حقوقی بین الله « جلّ جلاله » ؛ انسان و جامعۀ بشری ؛ پس از مهمترین و اساسی ترین نشانه های تقوی کمائی حلال است یا اجتناب از دست درازی به حقوق دیگران است و یا حقوق دیگران را محترم شمردن است و این مهمترین و شاخص ترین اصلی است که لازمۀ زندگی صلح آمیز تمدن بشری است و از همین جهت است که متصل از احکام صوم آیۀ مبارکه 188 سورۀ مبارکۀ البقره می فرماید که :

در تزکیه صوم ماه مبارک رمضان نه تنها شناخت حقوقی و رعایت حقوقی حاصل می شود بر علاوه عفو و بخشش سطح بالای اخلاقی انسان و جامعه را به نمایش می گذارد که می توان آنرا در حدیث شریف قدسی از حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و سلم به اثبات رسانید :

رسول الله صلی الله عليه وسلم فرمود: الله عّزوجل می فرمايد: هر عمل فرزند آدم برای اوست، غير از روزه که برای من است و من پاداش آن را می دهم و روزه سپری است (در مقابل دوزخ يا گناهان) و چون روز روزهء يکی از شما باشد، بايد ناسزا نگويد، و فرياد نکشد و با کسی درگير نشود و اگر کسی او را دشنام داد يا با او جنگ کرد، بايد بگويد: من روزه دارم و سوگند به ذاتی که جان محمد در دست اوست، همان بوی دهان روزه دار در نزد الله جلّ جلاله از بوی مشک نيکوتر است. و برای روزه دار دو شادی است که بدان شاد می شود، يکی که چون افطار کند شاد می شود و ديگری که چون پروردگارش را ملاقات کند به روزه اش شاد می گردد.

و اين لفظ بخاری است و در روايتی از او آمده که روزه دار طعام و آشاميدنی و شهوت خود را از جهت من ترک می کند. روزه از برای من است و من بدان پاداش می دهم و حسنه به ده برابرش.

و در روايتی از مسلم آمده که هر عمل فرزند آدم، چند برابر می شود، نيکی به ده برابرش تا هفتصد برابرش. الله تعالی فرمود: مگر روزه که همانا از برای من است و من بدان پاداش می دهم، شهوت و طعام خود را به دستور من می گذارد و برای روزه دار دو شادی است: يک شادی در وقت افطارش و يک شادی در وقت ملاقات با پرودرگارش و بوی دهن روزه دار در نزد خدای متعال از بوی مشک بهتر است.

بر سر کسی داد و فریاد نه کشیدن ، ناسزا نه گفتن ؛ دشنام نه دادن و با کسی در گیر نه شدن خود نشان دهندۀ صبر و تحمل اند و طرح عملی زندگی مسالمت آمیز و تکملۀ اساسات صلح در رابطۀ انسان ها و اجتماع بشری اند .

خانۀ کعبۀ شریفه ؛ ماه های حرام و دیگر شعائر حج نماد های ماند گار تاریخی مکانی و زمانی اند که در مفهوم و مصداق « وصل » فاصله های زمانی و مکانی بر داشته شده اند ؛ دور و نزدیک به هم رسیده اند و زمان گذشته حال و آئنده به هم یکی شده اند و درهم تنیده اند .

همۀ رنگ ها زایل شده اند ؛ سیاه ؛ سرخ ؛ سفید رنگ باخته اند و تنها صبغه الله رنگ معقول دیدنی و پذیرفتنی است و این جا است که باز به مفاهیم وسیع تساوی ؛ وحدت و « وصل » می رسیم و آن ها را درهم تنیده در می یابیم .

حج رابطۀ یست که باز هم الله جلّ جلاله ؛ انسان و اجتماع بشری { در دو شکل آن یعنی امت اجابت و امت دعوت } در آن تجلی می کنند و به انسان معرفت اخلاقی و حقوقی دست می دهد .

خانۀ کعبۀ شریفه به حیث مرکز توحید و نماد امن و امنیت اتصال الله جلّ جلاله و انسان و زمین و زمان است ؛ آنجا که در عهد و میثاق ابراهیم و اسمعیل علیهم الصلوه و سلام در سورۀ مبارکۀ البقره وضاحت دارد که چنین تذکر رفته است :

و هم چنان آیه های مبارکۀ 96 ـ 97 سورۀ مبارکۀءال عمران در مورد خانۀ کعبۀ شریفه چنین می فرماید :

و هم چنان آیۀ مبارکۀ 67 سورۀ مبارکۀ العنکبوت در مورد عظمت امنیتی خانۀ کعبۀ شریفه می فرماید :

و هم چنان قرآن کریم در بارۀ ابراهیم علیه صلوه و السلام و خانۀ کعبۀ شریفه در آیه های مبارکۀ 35 ـ 37 سورۀ مبارکۀ ابراهیم می فرماید که :

و یا اینکه قرآن مجید در سورۀ مبارکۀ الحج آیه های مبارکۀ 26 ـ 28 می فرماید :

و باز هم قرآن مجید به ما دستور دوری و اجتناب از پلیدی ها و اقوال ناپسند می دهد طوریکه در سورۀ مبارکۀ الحج قرائت می کنیم :

آیۀ مبارکۀ 197 سورۀ مبارکۀ البقره ما را از مفهوم حج آگاه می سازد ؛ آنجا که می فرماید :

اجتناب از تمام پلیدی ها ؛ سخن باطل ؛ جنگ و جدال ؛ شکار حیوانات بری ؛ فضا و ماحول امن ؛ صلح و صفا و صمیمیت است که انسان از آن باید درس صلح را بگیرد ؛ یعنی اینکه قرار گرفتن انسان در مکان مشخص « کعبۀ شریفه » و اماکن مقدس مرتبط به کعبۀ شریفه و زمان مشخص یعنی ماه های حرام و مراسم و مناسک حج ؛ تولد نو است ؛ تولدی که با غرایز رام و مطیع از خود ؛ از درون خود به بیرون آمدن است و در شهر قانون و رابطه های صلح به رشد و فلاح رسیدن است .

قابل ذکر و شایان توجه است بدانیم که در دو هزار سال قبل از بعثت رسول الله صلی الله علیه وسلم که در بر گیرندۀ دوران طویل جاهلیت نیز است حثیت کعبۀ شریفه در رابطه با امن و صلح برازنده و برجسته بوده یعنی اینکه در جامعۀ که دشنه ها و شمشیر ها از غلاف بیرون بود و بازار قتل و غارت گرم بود وحشت و خوشونت سکۀ رائج بود ؛ دست اندازی به ضعفاء و آزار رساندن به بینوایان فرحت زا بود ؛ در چنان احوال و شرایط بدوی ترین انسان و دور از تمدن هم ؛ در حرم کعبۀ شریفه دیدن دشمن حتی قاتل پدرش را اغماض می کرد و از دست درازی و دست یابی به آن خود داری می کرد .

قتال یا حضور مسلح به قصد جنگیدن در دو حالت اجازه داده شده است که این دو حالت بدینگونه اند :

1 ـ حالت « فتنه » یا « persecution » و یا « تعقیب آزار و شکنجه »

حالتی که زورگویان جاه طلب ؛ سیاست و اقتصاد جامعه را در دست دارند و با زور گوئی دیگران را از صحنه دور می سازند و حرف مخالف را به زور سرنیزه و سلاح خفه می سازند ؛ حقوق انسانی را در نظر نه می گیرند و از دیگران به زور اطاغت می خواهند .

درین مورد به آیۀ مبارکۀ 191 سورۀ مبارکۀ البقره توجه شود که چنین می فرماید :

درین مورد آیۀ مبارکۀ 190 سورۀ مبارکۀ البقره چنین ارشاد می فرماید :

پس وقتی دقیق شویم باز هم در می یابیم که جنگ و قتال در رابطه به برقراری صلح مطرح است ؛ یعنی اینکه جاه طلبانه وخیره سرانه نیست که به خاطری منفعت قومی و نژادی و صنفی و گروهی خونریزی ها به راه انداخته شود و به منظور اکتساب ثروت و قدرت بر کشته های اجساد انسانی فاتحانه قدم گذاشت و سرود شادی و فتح خواند .

درین دو آیۀ مبارکه ترکیزما بر کلمۀ { حطه } است که بر دو معنی افاده می شود که حسب ذیل اند :

الف ـ طلب و خواست بخشایش خطا ها و گناهان از الله عزوجل

باز هم در فهم این دو مورد دقت به خرچ می دهیم ؛ در می یابیم که هردو معنی ؛ رابطۀ خیلی نزدیک به همدیگر دارند و آن اینکه مورد عملی دوری از گناهان و خطاء ها ؛ اعمال صالحه اند که اساسی ترین جزء آن شناخت حقوقی دیگران است ؛ پس خود بخود مبرهن و آشکار است که یک بخش دوری از گناهان و خطاء ها پرهیز از قتل و غارت و خونریزی و آزارو اذیت مردم است و این همان مصادیقی اند که مفاهیم صلح و امنیت ؛ رفاه و آسایش را برجسته می سازند .

میخواهیم که در مورد سورۀ مبارکۀ ءال عمران هم گفتنی های داشته باشیم ؛ قبل از آنکه به آن بپردازیم آیه مبارکۀ 285 سورۀ مبارکۀ البقره را چون کلید مدخل به سورۀ مبارکۀ ءال عمران در نظر می گیریم و آن اینکه :

قرآنکریم کتابی است آسمانی که تحریف را در آن راهی نیست ؛ در سورۀ مبارکۀ ءال عمران آیۀ های مبارکۀ 3 و 4 چنین می فرماید :

او این کتاب را برتو نازل کرد که مصدق کتاب های پیشین است و تورات و انجیل 3

سؤال اساسی اینجاست که اینها حقیقتاً کلام الله جلّ جلاله اند ؟

به یک فرد عامی خیلی مشکل است که مشخص کند که آیات مبارک « تورات » کدام است و تفسیر مفسر آن کدام ؟

و در همین را بطه است که به آیات مبارکۀ 84 و 85 سورۀ مبارکۀ ءال عمران توجه کنیم که چنین می فرماید :

پس بر اساس آیات مبارک فوق الذکر و گفتار بالا ؛ اسلام مقدس دعوتش را در یک فراخی و گستردگی آن طور که در آیۀ مبارکۀ 64 سورۀ مبارکۀ ءال عمران بیان شده است ؛ چنین ارائه می دارد :

با این فهم تقریباً مفصل از سورۀ مبارکۀ البقره و سورۀ مبارکۀ ءال عمران ؛ بر می گردیم به اصل بحث در مورد صلح گسترده و پویا با در نظر داشت فهم ما از سوره های مبارکۀ فوق الذکر .

پس با دقت تمام درک می شود که « الزهراوین » دو محور اساسی دارند که عبارتند از :

1 ـ خلقت انسان و اعطاء منصب خلافت به انسان

2 ـ برقراری « وصل » به عنوان قانون خلافت

قرآنکریم در معرفی انسان به طور معجز در آیه های مبارکۀ سورۀ مبارکۀ البقره می فرماید :

و به صورت فشرده خلقت انسان در سورۀ مبارکۀ الاعراف آیۀ مبارکۀ 11 چنین ذکر گردیده است :

از طول و تفصیل تکوینی و تکاملی خلقت انسان صرف نظر می کنیم و به نقاط اساسی که به بحث ما مربوط می شود ترکیز می کنیم و آن اینکه :

2 ـ انسان در منصب خلیفه به علم و آگاهی هم ضرورت دارد که آن هم از جانب الله جل جلاله به آدم علیه السلام داده شد

اگر بیشتر دقت کنیم ؛ خود بخود دریافتنی است که « وصل » بر دوگونه ممکن است صورت گیرد ویا امکان دارد که چنین رقم زده می شود :

لَّيۡسَ عَلَيۡكَ هُدَٮٰهُمۡ وَلَـٰڪِنَّ ٱللَّهَ يَهۡدِى مَن يَشَآءُۗ وَمَا تُنفِقُواْ مِنۡ خَيۡرٍ۬ فَلِأَنفُسِڪُمۡۚ وَمَا تُنفِقُونَ إِلَّا ٱبۡتِغَآءَ وَجۡهِ ٱللَّهِۚ وَمَا تُنفِقُواْ مِنۡ خَيۡرٍ۬ يُوَفَّ إِلَيۡڪُمۡ وَأَنتُمۡ لَا تُظۡلَمُونَ (٢٧٢)

این آیۀ کریمه به تمام کمال دستور صلح است که عملی کردن آن صلح رفاه گستر را در پی دارد ؛ این آیۀ مبارکه از دستور عملی کردن عهود و پیمان ها ی ضروری و مرسوم انعقاد یافته و پیمان های که جهت پیشبرد مسالمت آمیز زندگی بشری انعقاد می یابند و وفا به آنها را آگاه می سازد و همچنان از دستور صلح آمیزی ما را آگاه می سازد که در حالت احرام مراسم حج و یا عمره ممنوعیت شکار یا دست یافتن به حیوانی است که به آن شیوه امنیت خانۀ کعبۀ شریفه و حرم شریف را نقض می کند . می توان درین رابطه مطالب زیادی را مطرح کرد و رابطۀ ممنوعیت صید در حالت احرام را با میثاق ها و وفا به آن ها جهت شفافیت مفهوم صلح بیان کرد که اینکار وقت و فقاهت بیشتر لازم دارد و ما آن را به بعد مؤکول می کنیم انشاء الله .

حالا می خواهیم بدانیم که این عهود و پیمان ها کدام اند ؟ و در کدام عرصه از زندگی انسان ها مطرح اند ؟ زیرا بدون فهم آنها به یک نتیجۀ واضح و شفاف فهم صلح رسیدن مشکل و دشوار است و عدم فهم آن ها اساس فهم نادرست و اشتباه از صلح شده می تواند ؛ پس از این جهت ضروری است که بدانیم عهود و میثاق ها یعنی چه ؟

با دقت و تمرکز بر آراء و اقوال ؛ دریافتنی است که عهد اصلی بین الله جلّ جلاله و انسان ها بوده و این میثاق های دیگر برآن عهد و میثاق اصلی مرتب شده اند و این عهد همان « وصل » است که تفسر زندگی بشر در { وحی و فطرت سالم } است و به صورت اخلاق و قانون در ادوار گوناگون بشر بارز و برجسته اند .

ذ ـ عهد و میثاق بین دول در روابط بین المللی { شناخت و تفاهم حقوقی دول نسبت به همدیگر }

پس با فهم عهد اصلی و عهود و میثاق های مرتب برین عهد در می یابیم که { الله جلّ جلاله ـ انسان و جامعه } با هم در « وصل » اند یعنی اینکه حضور اخلاقی و قانونی الله جلّ جلاله در رابطه های انسانی افراد بشر و جامعۀبشری کاملاً واضح و بارز است و هر قدر و به هر نسبت که انسان به این قرار دادها عمل کند به همان درجه از صلح نصیب و بهره خواهیم داشت و در نظر نه گرفتن قراردادها به طور کلی ؛ سپردن زمام زندگی به دست عفریت بد سرشت است که هستی انسان و انسانیت را به کام نیستی می سپارد و از این جهت است اسلام مقدس بر « وصل » تاءکید بیشتر دارد .

یعنی اینکه فاسق کسی است که رابطه های سالم را قطع می کند و از این جهت است که الله تبارک و تعالی ما را از خساره مندی فاسقین خبر می دهد .

وقتی که دانستیم که تمدن بر پایۀ رابطۀ الله جلّ جلاله و انسان و انسان ها باهمدیگر استوار است ؛ قطع رابطه ها فاجعه بار است و خود فاسق از خساره مندی در قطع رابطه ها بی نصیب نمانده بلکه در دنیا و آخرت خساره مندی نصیبش می گردد .

پابندی به میثاق ها و داشتن عواطف در جهت پرورش صلۀ رحم { به وسعت و پهنای خانوادۀ بشری بدون در نظر داشت رنگ ؛ زبان ؛ نژاد و اعتقاد } ضمانت کننده صلح و امنیت در جوامع بشری اند و از این جهت است که اسلام مقدس این دو رابطه را با شد و مد و برجسته ذکر می کند زیرا زندگی سالم و صلح آمیز انسان ها در رهن مراعات این دو رابطه است و باز به این مفهوم پی می بریم که هردوی این رابطه ها روابط حقوقی اند که تکلیف را در پی دارند که باید به اجراء در آیند و نقض عهد و میثاق و قطع روابط عدم در نظر گرفتن حقوق است و این مرحله ایست که سازمان دهندۀ روابط تباعدی است یعنی از عدم توجه به حقوق ذی حق تا تجاوز بر حقوق دیگران و حق داران ؛ روابط تباعدی را در شکل جنگ و خونریزی های خانمانسوز شکل و سامان می دهد و زندگی به بیراهه کشانیده می شود .

ذکر آیۀ مبارکۀ البر « آیۀ مبارکۀ 177 » سورۀ مبارکۀ البقره فرجام نیک و مبارک بخش چهارم است که به آن توجۀ عمیق و ژرف خوانندگان گرامی را خواهانم :